انسان موفق، انسانی است که بتواند با خود، دیگران و حتی پدیده های طبیعی ارتباطی موثر و مفید داشته باشد.
ارتباط با خود (یعنی تضمین و تأمین بهداشت جسمی و روانی) ارتباط با خدا (یعنی انجام واجبات و ترک محرمات) ارتباط با والدین (احترام و تواضع در برابر پدر و مادر و اولیایه خدا) ارتباط با همسر (همدلی و همسویی در چارچوب معیارهای دینی و اخلاقی) ارتباط با فرزندان (در جهت تربیت و تزکیه و شادابی آنان) ارتباط با خویشان (به عنوان صله رحم و عبادت) ارتباط با دوستان (در جهت تأمین نیازهای معنوی، معرفتی و عاطفی) ارتباط با شهروندان (رعایت حقوق شهروندی و زیر پا نگذاشتن حق الناس) ارتباط با هم نوعان (به عنوان بنی آدم اعضای یک دیگرند) ارتباط با طبیعت (تضمین بهداشت و زیبایی دریاها، جنگل ها و...)
با مقدمه مختصر مذکور، اگر بگوییم قرآن یک کتاب ارتباطات است، سخنی به گزاف نگفته ایم. همه پیام های آسمانی و آموزه های معصومین (علیهم السلام)، برای طراحی و تنظیم ارتباطات مقرر شده اند.
بنابراین ارتباط م?ثر (که در این جا منظور ارتباط و تعامل سالم با اطرافیان می باشد) بدون تأکید بر آیین نامه ارتباطات (قرآن و سنت) محقق نخواهد شد.
مبانی ارتباطات با رویکرد دینی، بر هفت محور اصلی استوار است:
1- معرفت
شناخت وظایف و تکالیف دینی در تعامل و معاشرت با دیگران اولین پیش نیاز ارتباط موثر است. بر این اساس، ارتباط با اطرافیان به عنوان عبادت و جلب رضایت خداوند انجام می گیرد.
ارتباط مبتنی بر تکلیف، در پی تأمین منافع خود نیست. احترام و محبت به دیگران را با نیت و جهت عبادت پیشه خود می‌سازد.
بسیاری از اختلافات و تنش های خانوادگی و اجتماعی و نیز یکی از علل مهم کاهش روابط بین دوستان، خویشان و همسایگان ریشه در توقع تلافی دارد. من سلام می دهم انتظار جواب دارم. هدیه می دهم تا هدیه بگیرم. درست مثل فرهنگی که در بازار تجارت و کسب و کار حاکم است پولی می دهم تا کالایی بگیرم.
در حالی که در فرهنگ ارتباطات دینی، کمک و یاری و محبت و ارتباط با دیگران به عنوان یک وظیفه دینی تلقی شده و مثل نماز و روزه و خمس، توقعی در کار نیست.
نادیده گرفتن اصل معرفت در ارتباط، موجب رشد خرافات و فرو غلتیدن در اختلافات فرقه ای و قبیله ای خواهد شد.
2- مقاومت
براساس آیه کریمه « وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى»(مائده/2) همه مسلمانان در برابر یکدیگر مسئولند، تا در خوبی ها و نیکی ها یار و یاور هم باشند.
از تشویق زبانی و کلامی گرفته تا مساعدت های مالی و رفاهی و نیز همکاری و همیاری در رفع مشکلات و کاستی های نرم افزاری و سخت افزاری معاشران.
همکاری و تعاون موجب سلامت و آرامش و نشاط فردی و اجتماعی شده و دوستی، صمیمیت و انسجام و وحدت افشار مختلف جامعه خواهد شد. در این صورت، جامعه دینداری، مدل بسیار زیبایی خواهد شد برای تمامی جوامع بشری.
3- مشورت
حضرت علی(علیه‌السلام) می فرماید: مشورت موجب سهیم شدن در خرد و خردمندان و مانع هلاکت و پشیمانی خواهد شد.
در روایات اسلامی، از مشاوره به عنوان بزرگ ترین یار و عزیزترین دوست نام برده شده است.
خداوند، پیامبر گرامی اسلام را امر به مشورت با مردم به ویژه نخبگان می فرماید.
بدون مشاور زندگی کردن، یعنی بدون بهره گیری از متخصصان و کارشناسان زندگی کردن- در بسیاری موارد مشاور نقش داور و راهنما را به عهده داشته و مانع افسردگی، بلاتکلیفی، اضطراب و بداخلاقی های رایج خواهد شد.
حضور فعال هر مشاور در هر خانواده ای مسیر و مقصد را روشن تر و ناسازگاری ها و تنش ها را به شدت ک?م که ارتباطات اگر بر اساس جلب رضایت خدا باشد. موجب تقویت بنیان دینی جامعه و حاکمیت اخلاق و رفتار انسانی و الهی در بین مردم خواهد شد.
خداوند متعال در حدیث قدسی فرمود: من رحمان، رحم و خویشاوندان را از اسم خود مشتق نموده ام لذا هر کس با خویشاوندان صله رحم و پیوند بر قرار کند، با او می پیوندم، و هر کس با آنان قطع رابطه نماید، من نیز رابطه خود را با او قطع می کنم (بحار ج 13- ص 334)
همان طور که ملاحظه می شود ارتباط موثر و دینداری، پیوندی محکم و مسلّم با یکدیگر دارند. به عبارتی دیگر ارتباط با همان صله رحم بدون توجه و تکیه بر آموزه های دینی، ارتباطی ناپایدار خواهد شد.
5- محبت
گوهر و جوهر، قواعد و معیارهای ارتباط موثر، عشق و دوستی و محبت می باشد. اجرای قانون بدون عشق و محبت محال است.
ای کاش به جای درد و دل کردن با این و آن و در میان گذاشتن راز زندگی با اطرافیان با حضور مشاوری متعهد و دلسوز و آگاه، در پی ساماندهی نظام ارتباطی خود با دیگران موافقت می کردیم.
4- معاشرت
بر اساس روایات اسلامی، آثار و برکات اخلاقی و عرفانی و اجتماعی معاشرت و صله رحم بقدری گسترده و عمیق است که پرداختن به آن ها خود کتابی مفصل و مستقل خواهد شد و در این مجال نمی گنجد. امّا به قدر مقدور همین پس که امام باقر (علیه السلام) فرمود: افرادی که صله رحم نمی کنند از تقوی بهره ای ندارند، زیرا خداوند دانا در کلام خود صله رحم و تقوی را در کنار یکدیگر آورده است. (تفسیر برهان 1/339)
اهل دل و دانش را همین یک حدیث کفایت می کند تا اذعان کنیرحم و خویشاوندان را از اسم خود مشتق نموده ام لذا هر کس با خویشاوندان صله رحم و پیوند بر قرار کند، با او می پیوندم، و هر کس با آنان قطع رابطه نماید، من نیز رابطه خود را با او قطع می کنم
مدیریت و معاشرت و مشورت و معاونت بدون محبت، واژه هایی خشک و بی روح خواهند بود.
رابطه والدین با فرزندان و بالعکس، رابطه کارگزاران، با دولت و ملت و امت و امام با ملامت محبت و دوستی پایدار و ماندگار و موثر خواهد بود.
در آیه 96 سوره مریم چنین آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام می دهند عشق و محبت و بین آنان موج می زند.»
6- صداقت
اعتماد و اطمینان قلبی اعضای تشکیل دهنده نهادهای اجتماعی، از خانه و مدرسه گرفته تا دانشگاه ما داده و پادگان و کارخانه و بازار فضا و فرصت ارتباط مستمر و موثر را فراهم خواهد ساخت.
صداقت ضد ریا و دروغ و دو رنگی و فریب است. و این ها موانع عمده ارتباط موثر و نهادینه سازی اخلاق و رفتار اسلامی و انسانی.
بدون صداقت، همه روابط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در جامعه رنگ و بویی مادی و غیرانسانی به خود خواهند گرفت.
7- طراوت
شادابی، نشاط و طراوت، چه در ظاهر و پوشش، چه در کلام و پیام رسانی از اصلی ترین پیشنیازهای ارتباط موثر می باشد.
انسان مومن در ارتباط با دیگران نباید نسبت به سر و وضع ظاهر خود و نیز زیبایی و معطر و مرتب بودن خود بی توجه باشد.
